آرزوهای راست و دروغ
آرزوهای دراز
قمست هفتم - آرزوهاى مثبت و سازنده
اشاره:
آرزوهاى دور و دراز و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مىكند، از خدا دور مىسازد، به شیطان نزدیك مىكند و گرفتار عواقب خطرناكى مىسازد.البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبههاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسی آیات قرآن میپردازیم.
آنچه گذشت:
قسمت اول: آرزوی دراز چیست؟قسمت د و م: تفسیر و جمعبندى سرچشمه غفلت
قسمت ســوم: آرزو و روایات اهل بیت
قسمت چـهـارم: آثار و پیامدهاى طول امل
قسمت پــنــجــم: چه چیزی موجب طولانی شدن آرزوهاست؟
قسمت شــشـــم: درمان درازی آرزو
آرزو بر دو قسم است «آرزوهاى كاذب» كه همچون سراب در بیابان زندگى ظاهر مىشوند و تشنه كامان را به دنبال خود مىكشانند و هر لحظه تشنهتر مىسازند تا از شدت تشنگى هلاك شوند
آخرین سخن در بحث طول امل پیرامون این است كه همیشه آرزوها جنبه منفى ندارد و نشانه انحطاط شخصیت و سقوط اخلاقى نیست.
زیرا اگر آرزوها متوجه ارزشهاى والاى انسانى باشد و یا جنبه مردمى و اجتماعى پیدا كند و در مسیر تكامل و پیشرفت واقعى انسانها و درجات كمال قرار گیرد و انسان را به تلاش و كوشش بیشتر در این راهها وادارد، بدون شك چنین آرزویى هر قدر طولانى بوده باشد، نه تنها نشانه پستى نیست كه نشانه كمال انسان است.
اساسا همان گونه كه در آغاز این بحث نیز اشاره شد امید و آرزو نسبتبه آینده نیروى محرك انسان براى تلاشها و كوششهاست و اگر چراغ پرفروغ امید و آرزو در دل انسان خاموش گردد، در واقع روح او مىمیرد، نشاط زندگى از او رخت برمىبندد و انسان را به موجودى سست و بى هدف و بى تلاش مبدل مىكند.
در واقع آرزو بر دو قسم است «آرزوهاى كاذب» كه همچون سراب در بیابان زندگى ظاهر مىشوند و تشنه كامان را به دنبال خود مىكشانند و هر لحظه تشنهتر مىسازند تا از شدت تشنگى هلاك شوند.
و «آرزوهاى صادق» و مثبت و سازنده كه همچون آب حیات، گلستان وجود آدمى را سیراب و پرثمر مىسازد و هر چه زحمت مىكشد نشاط و معنویت بیشترى مىیابد.
این همان چیزى است كه در قرآن مجید میفرماید: «المال و البنون زینة الحیوة الدنیا و الباقیات الصالحات خیر عند ربك ثوابا و خیر املا؛ مال و فرزندان، زیور حیات دنیا هست و باقیات الصالحات (ارزشهاى پایدار و شایسته) نزد پروردگارت ثوابش بهتر و امید بخشتر است». 1 در این آیه به هر دو بخش از آرزوها اشاره شده است (دقت كنید).
در روایات اسلامى نیز اشارات پرمعنایى به آرزوهاى مثبت و سازنده دیده مىشود از جمله در حدیثى از امام صادق علیهالسلام مىخوانیم: «ان العبد المؤمن الفقیر لیقول یا رب ارزقنى حتى افعل كذا و كذا من البر و وجوه الخیر، فاذا علم الله ذلك منه بصدق نیته كتب الله له من الاجر مثل ما یكتب له لو عمله، ان الله واسع كریم؛ گاهى بنده مؤمن تهیدست مىگوید: خداوندا! به من روزى عطا كن تا فلان كار خیر و نیك را بجا آورم، هرگاه خداوند در او صدق نیت بداند (نه اینكه این آرزو پوششى براى رسیدن به هوا و هوسها باشد) تمام اجر و پاداشى را كه در صورت رسیدن به این آرزو و انجام آن كارهاى خیر استحقاق پیدا مىكرد براى او نوشته مىشود(هر چند هیچ یك را انجام نداده باشد) رحمت خداوند گسترده و كرمش بىپایان است». 2
اصولا همت انسان به اندازه آرزوهاى مثبت اوست، هر قدر دامنه آنها گستردهتر باشد همت او والاتر است و جالب اینكه از روایات اسلامى نیز به خوبى استفاده مىشود كه خداوند به مقدار این آرزوها به افراد با ایمان، اجر و پاداش مىدهد، چرا كه نشانه آمادگى روح و جسم آنها براى انجام هر چه بیشتر اعمال صالح است و حتى از روایات استفاده مىشود كه اگر انسان آرزوى خوبى براى رضاى خدا داشته باشد از دنیا بیرون نمىرود مگر اینكه خداوند او را به آرزویش مىرساند، در حدیثى از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله مىخوانیم: «من تمنى شیئا و هو لله عز و جل رضا، لم یخرج من الدنیا حتى یعطاه؛ كسى كه آرزوى چیزى كند در حالیكه رضاى خداوند متعال در آن باشد از دنیا خارج نمىشود مگر اینكه به خواسته خود مىرسد». 3
و «آرزوهاى صادق» و مثبت و سازنده كه همچون آب حیات، گلستان وجود آدمى را سیراب و پرثمر مىسازد و هر چه زحمت مىكشد نشاط و معنویت بیشترى مىیابد
البته ممكن است در مواردى مصالحى ایجاب كند كه انسان به آرزویش نرسد، چرا كه اگر برسد آثار بدى مانند غرور و غفلت و عشق به دنیا و مانند آن در او ایجاد مىشود. خداوند با الطاف خفیهاش او را از وصول به آرزویش بازمىدارد.
این بحث را با اشاره به نكته دیگرى پایان مىدهیم و آن اینكه: آرزوهاى سازنده و بلند انسان را به سازندگى خویش دعوت مىكند و سبب تكامل و ترقى روحى او مىشود، زیرا مىداند تكیه بر جاى بزرگان زدن بدون آماده ساختن اسباب بزرگى میسر نیست و به گفته شاعر عرب: اعلل النفس بالآمال ادركها ما اضیق العیش لولا فسحة الامل!
«خویشتن را به وسیله آرزوهاى سازنده پرورش مىدهم تا به آن برسم. چقدر میدان زندگى تنگ است اگر گستردگى آرزوها نباشد»!
با تشکر از شما که تا پایان این مجموعه همراه ما بودید
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه - حسین عسگری
1. كهف، 46.
2. بحارالانوار، جلد 8، صفحه 261.
3. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 261.